Zen’in 6. ve Son Pir’i

Çinli genç bir adam olan Huineng (1) ilk gençlik yıllarında geçimini sağlamak için dolaşarak odun satardı. Bir hana odun teslim ettiği bir gün okuma yazma bilmemesine rağmen konuklardan birinin Elmas Sutranın Çince’ye çevirisi olan Jingangjing’i okuduğu ana denk geldi, dinlerken bir aydınlanma yaşadı.

Bunun üzerine Budizm’i daha yakından tanımaya karar vererek, büyük usta Hongren’i (2) görebilmek için Kuzey Çin’e doğru 800 km’lik bir yolculuğa çıktı…

Otuz gün süren bu yolculuğunun sonunda Zen(3) Budizmin beşinci büyük piri olan Hongren’inde yaşadığı manastırının bulunduğu Huang Mei Dağı’na ulaştı.

Kendisine nereden ve ne amaçla geldiği sorulunca;

Huineng, ‘güneyden geldiğini ve aradığının yalnızca Budalık olduğu’ cevabını verdi.

Hongren ‘güneylilerin barbar olduklarını, bu nedenle Huineng’ın Budalığa erişmesinin çok zor olduğunu’ söyledi.

Huineng, ‘insanlar güneyli ya da kuzeylidir, ancak Buda-doğasında güney-kuzey yoktur’ cevabını verdi.

Hongren bunun üzerine Huineng’dan manastırda kalıp odun kesmek, pirinç öğütmek gibi işleri görmesini istedi.

Anlatılanlara göre;

661’de Hongren; öğrencilerinden Zihnin Özünü anlatan bir dörtlük yazmalarını istedi. En iyi dörtlüğü yazan altıncı pir olarak Hongren’ın yerine geçecekti. Ancak bütün öğrenciler Shenxiu adlı kıdemli rahibin kazanacağına kesin gözüyle baktıklarından dörtlük yazmaya yeltenmediler. Shenxiu ise bir geceyarısı manastırın duvarına şu dörtlüğü yazdı:

Gövde bilgelik ağacıdır,

Zihin ise parlak bir ayna

Onu hep temiz tutmalı ki

Üzeri toz tutmasın.

Bunu okuyan Hongren öğrencilerine bu dörtlüğü ezberlemelerini ve çalışmalarında rehber olarak kabul etmelerini söyledi. Ancak Shenxiu ile özel olarak görüşmesi sırasında onun kapıya kadar geldiğini ancak içeriye henüz girmediğini, bodhi zihnini anlamadığını söyledi.

Ondan yeni bir dörtlük yazmasını istedi. Shenxiu çok uğraşmasına rağmen başka bir dörtlük yazamıyordu.

Bu arada Huineng, Shenxiu’nun dörtlüğünü ezber yapan öğrencilerden duymuştu. Bir gün duvara giderek orada çalışanlardan kendisine bir dörtlük yazması için yardım etmelerini istedi. Shenxiu’nun şiirinin yanına yazılan dörtlük şöyledi:

Ne Bilgelik ağacı var,

Ne de parlak bir ayna.

Yok boşluktan başka bir şey,

Toz nereye konacak?

Huineng daha sonra işinin başına döner. Ancak dörtlüğü öğrencileri şaşırtmıştır. Hongren dörtlüğü okuduktan sonra, ‘bu da zihnin özünü görememiş’, diyerek dörtlüğü siler.

Bir gece Hongren odasında Huineng’a Elmas Sutra’yı yorumlar. Huineng büyük bir aydınlanma yaşar ve tüm dharmaların kendi doğasından ayrılamayacağını anlar. Bunun üzerine Hongren ardılı olarak Huineng’ı seçer. Ancak diğer rahiplerin tepkisinden çekinen beşinci pir, Huineng’ın bunu açıklamasını istemez.

Huineng daha sonra Zen manastırını terk etti, 676’da Guangzhou’ya (Kanton) ulaştı. Rahip olarak kutsandıktan sonraki 37 yılını Zen Budizmini yaymaya adadı.

Huineng, Liu-Zu tanqing (Altıncı Pirin Kutsal Yazısı) adıyla kayıtlara geçen vaazında her insanın Buda doğası taşıdığını ve doğduğunda herkesin doğasının saf olduğunu savundu. İnsan kendi doğasını keşfetmesinini yolunun dinginlik ve bilgelik olduğunu, bununda ancak kişinin düşünceden ve nesnelere bağlılıktan kurtulmasıyla sağlanabileceğini ileri sürdü. Geleneksel meditasyon sistemi işe yaramaz yoldu, çünkü dinginlik hareketsizlik değil, kişinin iç doğasının huzur içerisinde olması ve zihninin hatalı düşüncelerden arınması demekti. Kişi kendi iç doğasını görmeyi başarabilirse, başkasının yardımına gerek duymadan, bir anda aydınlığa erişebilirdi.

Huineng bir anda aydınlanmaya ilişkin bu radikal öğretiyi savunması, aydınlanmaya yavaş yavaş varılacağını ileri süren Shenxiu önderliğindeki Kuzey okulu ile Güney okulu arasında derin bir ayrılığın doğmasına yol açtı.

(1) Huì Neng (d.638-ö.713), Zen Budizmin altıncı ve son piri. Japonca’da Daikan Eno adıyla tanınır. Zen’in Çin ve Japonya’da en yaygın kolu olan “Aniden Aydınlanma” ya da Güney Chan okulunun kurucusu.
(2) Hong Ren (d.601-ö.674) Zen Budizmin beşinci piri Japonca’da Dai’man Konin adıyla tanınır.
(3) Zen hakkında: https://www.yogadergisi.com/134-nazmi-gur/3358-zen-zihni-baslangic-zihnidir-2